Przepisy prawa pracy wyraźnie określają okresy wypowiedzenia charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów umów o pracę. Czy zawsze jednak pracownika obowiązuje odpowiedni okres wypowiedzenia? Otóż nie. Kodeks pracy wyraźnie wskazuje okoliczności, w którym umowa o pracę może zostać rozwiązana bez zachowania okresu wypowiedzenia.
Może ją rozwiązać zarówno pracownik jak i pracodawca ze skutkiem natychmiastowym, jednak aby do tego doszło muszą być spełnione określone przesłanki uzasadniające rozwiązanie umowy bez zachowania okresów wypowiedzenia.
Pracodawca może rozwiązać umowę ze skutkiem natychmiastowym jeżeli pracownik w sposób ciężki naruszył swoje podstawowe obowiązki pracownicze. Przy czym pojęcie ciężkiego naruszenia obowiązków może być rozumiane bardzo szeroko. Pamiętajmy, że zanim dojdzie do rozwiązania umowy o pracę z powodu ciężkiego naruszania podstawowych obowiązków pracowniczych, pracodawca może zastosować wobec pracownika inne środki. Może np. spróbować przywołać pracownika do porządku przy użyciu kary upomnienia bądź nagany z wpisem do akt osobowych pracownika, które obowiązany jest prowadzić od początku nawiązania z danym pracownikiem stosunku pracy, aż do momentu rozwiązania umowy o pracę. Może także wystosować względem pracownika karę pieniężną. Jeśli mimo uprzejmości pracodawcy, pracownik w dalszym stopniu będzie naruszał podstawowe obowiązku wynikające ze stosunku pracy, może i powinien liczyć się z natychmiastowym rozwiązaniem umowy o pracę. Tak więc w tym przypadku liczy się całokształt postępowania pracownika i to, jak ustosunkował się on do wcześniejszych próśb czy wskazówek przełożonego. Jednak wśród najczęstszych okoliczności, które w konsekwencji prowadzą do rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym wymienia się przede wszystkim notoryczne spóźnianie do pracy, nieusprawiedliwione nieobecności pracownia czy niewykonywanie bądź lekceważenie poleceń służbowych a także pojawianie się w pracy w stanie nietrzeźwości. Oczywiście w tym ostatnim przypadku pracownik nie może pod żadnym pozorem zostać dopuszczony do wykonywania pracy.
Drugą przesłanką uzasadniającą rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika jest popełnienie przez pracownika przestępstwa w czasie trwania umowy, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie na zajmowanym stanowisku. Przestępstwo takie musi być stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu. W tym przypadku należy pamiętać o jednej kwestii: jeśli umowa z danym pracownikiem zostanie rozwiązana na podstawie powyższej przesłanki, a okaże się, że pracownik został uniewinniony – pracodawca ma obowiązek przywrócić go do pracy na zajmowanym wcześniej stanowisku, jeśli tego nie uczyni – pracownik, którego dotyczy wyrok uniewinniający może dochodzić swoich praw przed sądem pracy.
Ponadto jeśli do wykonywania określonych czynności na danym stanowisku pracy konieczne są szczególne uprawnienia lub kwalifikacje, które pracownik posiada, a w trakcie trwania stosunku pracy je utraci, a w dalszym ciągu są one niezbędne do wykonywania zadań pracowniczych, wówczas także powinien się liczyć z sytuacją polegającą na rozwiązaniu umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym.
W świetle obowiązujących przepisów prawa pracy możliwość rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym przysługuje także pracownikowi.
Każdy pracodawca zobowiązany jest dokonać oceny ryzyka na danym stanowisku pracy oraz poinformować pracownika o ewentualnych zagrożeniach związanych z wykonywaną przez niego pracą. Kwestią oczywistą bowiem jest to, że istnieją obowiązki w miejscu pracy bądź sam charakter pracy może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie a nawet życie pracowników. Jeśli pracownikowi zostanie wydane orzeczenie lekarskie, stwierdzające szkodliwy wpływ pracy, którą wykonuje, pracodawca powinien przenieś danego pracownika we wskazanym w orzeczeniu terminie na inne stanowisko pracy. Jeśli nie wywiąże się z tego obligatoryjnego terminu, a co za tym idzie nie zmieni stanowiska pracy pracownika, którego orzeczenie stwierdza szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie, wówczas pracownikowi przysługuje prawo rozwiązania umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia bez względu na to czy umowa o pracę była zawarta na czas określony czy też nieokreślony.
Drugą sytuacją, uprawniającą pracownika do rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym jest sytuacja, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia obowiązków wobec pracownika. W ustawie z 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy wyraźnie są określone obowiązki pracodawcy. Ich naruszenie – ciężkie naruszenie może być podstawą do rozwiązania umowy z winy pracodawcy. Jednak kwestia ciężkości naruszeń jest już rozpatrywana indywidualnie i zależy od konkretnych okoliczności oraz całokształtu sytuacji na płaszczyźnie pracownik-pracodawca. Jeśli pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia obowiązków względem pracownika, to oprócz możliwości rozwiązania umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia pracownik może także żądać odszkodowania od pracodawcy.
Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na formę składania wypowiedzenia. Otóż każde wypowiedzenie umowy o pracę powinno być złożone w formie pisemnej.