Na mocy przepisów polskiego prawa wszystkie osoby po ukończeniu 18. roku życia mają pełną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to nic innego, jak prawo do samodzielnego decydowania o sobie i swoim majątku. Osoba pełnoletnia może więc na przykład zawrzeć umowę kupna lub sprzedaży czy podejmować decyzje co do swojego zdrowia. Ma prawo głosować, sporządzić testament czy nawiązać stosunek pracy. Przysługuje jej też uprawnienie do bycia pełnomocnikiem innych osób i dokonywania w ich imieniu niektórych czynności prawnych.
Czasami zdarza się jednak, że wskutek choroby psychicznej, upośledzenia, alkoholizmu lub narkomanii, dana osoba nie jest w stanie samodzielnie zarządzać swoimi prawami. Brak wsparcia w pewnych istotnych sprawach prowadzi często do nieprzyjemnych dla niej konsekwencji. Wówczas najbliżsi, a więc małżonek, rodzice, rodzeństwo, dziadkowie, dzieci czy wnuki mogą wystąpić o ubezwłasnowolnienie krewnego. Stosowny wniosek złożyć może również kurator, prokurator lub rzecznik praw obywatelskich. Z pewnością rodzinie nie przychodzi łatwo podjęcie takiej decyzji, ale chodzi tu przede wszystkim o dobro osoby, która znalazła się w trudnej sytuacji, a więc zabezpieczenie jej interesów i majątku. Choroba psychiczna, upośledzenie lub nałóg same w sobie nie stanowią wystarczającego powodu, by wnioskować o ubezwłasnowolnienie danej osoby. Dopiero gdy przyczyniają się do tego, że nie potrafi ona samodzielnie decydować o swoim życiu, istnieje przesłanka do tego, by podjąć odpowiednie kroki.
Ubezwłasnowolnienie polega na pozbawieniu zdolności do czynności prawnych lub jej ograniczeniu. W tym pierwszym przypadku mamy do czynienia z ubezwłasnowolnieniem całkowitym, w drugim zaś- z częściowym. Osoba, którą ubezwłasnowolniono całkowicie, ma prawo dokonywania tylko podstawowych czynności, takich jak codzienne zakupy czy wizyta u fryzjera. Nie może dysponować swoim majątkiem czyli kupować cennych rzeczy ani ich sprzedawać, a także zawierać umów kredytowych czy o pracę. Lista tych czynności jest oczywiście znacznie szersza. Całkowite ubezwłasnowolnienie oznacza także brak możliwości zawarcia małżeństwa, sporządzenia testamentu, uznania dziecka czy głosowania. Czynności, które pociągają za sobą istotne skutki prawne, dokonuje w imieniu takiej osoby opiekun. Z kolei częściowe ubezwłasnowolnienie wiąże się z ograniczeniem zdolności do kierowania własnym postępowaniem. W takim wypadku pewne czynności prawne można wykonywać, do innych wymagana jest zgoda kuratora. Te pierwsze obejmują między innymi załatwianie bieżących spraw, podjęcie pracy, zarządzanie swoim zarobkiem czy zawarcie małżeństwa. Jednak sąd musi wyrazić zgodę, gdy decyzję o małżeństwie podejmuje osoba upośledzona lub chora psychicznie. Więcej jest czynności prawnych, co do których osoba ubezwłasnowolniona częściowo potrzebuje zgody kuratora, a czasem jeszcze i sądu. Tak właśnie jest, gdy chodzi na przykład o sprzedaż lub zakup wartościowych rzeczy czy sporządzenie testamentu.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie wraz z załącznikami składa się w sądzie okręgowym. Na załączniki składają się takie dokumenty jak: potwierdzenie pokrewieństwa z osobą, której wniosek dotyczy oraz zaświadczenie od lekarza psychiatry o stanie zdrowia, w jakim znajduje się dana osoba. Po zapoznaniu się z dokumentacją sąd orzeka ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe. Taki wyrok nie obowiązuje jednak na zawsze. Gdy stan zdrowia osoby ubezwłasnowolnionej polepszy się, bliscy mogą wnioskować o uchylenie decyzji sądu. Będzie ona pozytywna, gdy poprawa rzeczywiście nastąpiła.