Instytucja opiekuna prawnego została powołana, by osoba która z różnych względów nie może odpowiadać prawnie i dbać samodzielnie o własne interesy, nie musiała obawiać się naruszenia własnych dóbr materialnych i miała możliwość prowadzenia godnego życia. Opiekun to ktoś, kto w imieniu podopiecznego dokonuje czynności prawnych, na przykład reprezentuje go w sądzie podczas rozpatrywania spraw dotyczących tej właśnie osoby. W sposób naturalny opiekunami małoletnich dzieci są ich rodzice. W świetle prawa, podczas prowadzenia procesów alimentacyjnych, ci rodzice pod których opieką pozostają nieletni, występują podczas rozpraw jako strona sporu, która reprezentuje interesy dziecka i w jego imieniu przyjmują zasądzone kwoty pieniężne. Niekiedy jednak kwestia określenia osoby opiekuna prawnego jest nieco bardziej skomplikowana. Wszelkie decyzje w tej kwestii są podejmowane przez sąd opiekuńczy, jako konkluzja prowadzonych procesów prawnych. W przypadku osób pełnoletnich stosownym zatwierdzeniem ustanowienia prawnego pełnomocnictwa jest także czasem akt wydawany przez notariusza.
Kto może być ustanowiony opiekunem prawnym?
Przedstawiciela w osobie prawnego opiekuna potrzebują przede wszystkim osoby niepełnoletnie, które nie mogą we własnym imieniu występować w sądzie, ani dokonywać czynności prawnych. Gdy z różnych przyczyn zabraknie naturalnych opiekunów dziecka, jakimi są jego biologiczni rodzice, opiekunem może stać się spokrewniona z małoletnim osoba. Wybór może paść na kogoś, kogo widzieli w tej roli rodzice, gdy mogli podejmować tego rodzaju decyzję. Najważniejsze jest to, by motywy działania opiekuna nie stały w sprzeczności z osobistymi interesami reprezentowanej przez niego osoby. Poza osobami niepełnoletnimi, opiekuna prawnego potrzebują także osoby całkowicie ubezwłasnowolnione mocą prawa, to znaczy takie, które określa się jako niezdolne do podejmowania świadomych decyzji, zazwyczaj wskutek różnego rodzaju chorób. Dla takiej osoby opiekunem prawnym zazwyczaj staje się współmałżonek lub jeden z rodziców. Osoba pretendująca do statusu opiekuna musi być zdolna do podejmowania czynności prawnych, nie może być osobą karalną, która została pozbawiona praw publicznych wskutek popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Powinna jednocześnie posiadać zaufanie osoby, która potrzebuje prawnego przedstawicielstwa i rokować jako wiarygodna osoba.
Do czego jest zobowiązany opiekun prawny?
Opiekun prawny oficjalnie odpowiada w imieniu swojego podopiecznego w sprawach formalnych. Jego ważniejszym zobowiązaniem jest jednak codzienne dbanie o to, by podopieczny posiadał godziwe warunki życia, przede wszystkim w wymiarze socjalnym. W imieniu podopiecznego może ubiegać się o wsparcie oferowane przez system ubezpieczeń społecznych, pomagać w odbieraniu wszelkich usług świadczonych przez państwo. Opiekun prawny powinien mieć na uwadze, że to, w jakim stopniu wywiązuje się ze swoich zadań, podlega kontroli prawnej – sąd opiekuńczy często zobowiązuje go do składania cyklicznych oświadczeń, potwierdzających dbanie o codzienne bytowanie podopiecznego.