Zachowek w prawie spadkowym jest instytucją, która ma na celu ochronę najbliższych członków rodziny i zapewnić im udział w majątku spadkowym. Ustawa Kodeks cywilny w art. 991par. 1 wymienia osoby uprawnione do zachowku. Według tego przepisu osobami uprawnionymi do zachowku są małżonek i zstępni spadkodawcy(czyli dzieci, a gdyby nie dożyły to zstępni dziecka) oraz rodzice spadkodawcy. Osoby te mają prawo do zachowku, o ile byliby powołani do spadku z ustawy. Rodzice nabędą prawo do zachowku, o ile spadkodawca nie pozostawił zstępnych.
Pozbawieni zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice, którzy zrzekli się dziedziczenia, odrzucili spadek lub też zostali uznani za niegodnych dziedziczenia albo wydziedziczeni.
Wysokość zachowku to 2/3 wartości tego, co by przypadło według reguł dziedziczenia ustawowego, gdy dotyczy to osoby, która jest trwale niezdolna do pracy lub dziecko, wnuk czy prawnuk nie ukończyło 18 lat. W innych przypadek zachowek to 1/2 wartości udziału w spadku. Na zachowek zalicza się koszty wychowania i wykształcenia dziecka, jeśli przekraczają one przeciętna miarę przyjętą w danym środowisku.
Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku :
- drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych
- dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku
- na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku
- uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych(chyba że została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego).
Istnieją także sposoby, aby uniknąć płacenia zachowku. Do sposobów tych prawo spadkowe zalicza wydziedziczenie, gdy uprawniony do zachowku :
- postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, wbrew woli spadkodawcy,
- dopuścił się wobec spadkodawcy lub bliskiej mu osoby umyślnego przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu, wolności lub rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełniał wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Możliwe jest także wyłączenie zachowku poprzez zawarcie z przyszłym, potencjalnym spadkobiercą umowy o zrzeczeniu się praw do spadku(w formie pisemnej, notarialnej z każdym ze spadkobierców osobno).
Skutecznym sposobem na wykluczenie konieczności zapłaty zachowku jest zawarcie umowy dożywocia. Umowa taka polega na przeniesieniu własności nieruchomości, albo jej części na nabywcę w zamian za zagwarantowanie dożywotniego utrzymania. Umowa dożywocia zawierana jest w formie aktu notarialnego między zbywcą a nabywcą tego prawa. Zapewnienie utrzymania obejmuje przyjęcie zbywcy do mieszkania, jako domownika, dostarczenie mu wyżywienia, mieszkania, światła, opału, a także zapewnienie mu odpowiedniej pomocy i pielęgnacji w chorobie. Natomiast po śmierci osoby uprawnionej należy sprawić jej własnym kosztem pogrzeb, odpowiadający zwyczajom miejscowym. Należy pamiętać, że zmiany właściciela lokalu należy wpisać do księgi wieczystej nieruchomości. Natomiast już po śmierci osoby uprawnionej jej spadkobiercy ustawowi nie mają prawa do zachowku z tego mieszkania(nie weszło ono do masy spadkowej).
Prawo cywilne w Polsce oferuje możliwość i kreowania przez spadkodawcę kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia po nim dysponując majątkiem jeszcze za życia lub sporządzając testament na wypadek śmierci.